Historia od Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego (MKS) do Międzyzakładowego Komitetu Założycielskiego (MKZ) NSZZ "Solidarność"
Po wykluczeniu ze swojego składu Przewodniczącego Marka Fabrego i powołaniu na to miejsce Andrzeja Rozpłochowskiego, Międzyzakładowy Komitet Strajkowy 31 sierpnia 1980r. o północy zawarł Porozumienie z Dyrektorem Naczelnym Kombinatu Metalurgicznego Huta "Katowice" Zbigniewem Szałajdą o warunkach zawieszenia strajku do czasu przyjazdu Komisji Rządowej.
Negocjacje toczyły się w studio zakładowego radiowęzła z nagłośnieniem na cały Kombinat, ale niestety, nie posiadamy formy pisemnej tego porozumienia. Prawdopodobnie jej nie było, ale istniało nagranie rozmów i ustaleń na magnetofon. Taśma ta jednak zaginęła. W trakcie negocjacji do studia wszedł komunistyczny prowokator usiłujący delegację MKS zastraszyć. Delegację stanowił Przewodniczący Andrzej Rozpłochowski i Wiceprzewodniczący Jacek Jagiełka, ale nie pamiętamy, czy ktoś jeszcze
Pełen skład MKS był następujący:
- Andrzej Rozpłochowski - Przewodniczący
- Jacek Jagiełka - Wiceprzewodniczący
- Bogdan Borkowski - Wiceprzewodniczący
- Zbigniew Kupisiewicz - Członek
- Jan Górny - Członek
- Aleksander Karpierz - Członek
- Wiesław Tatko - Członek
4 września 1980r. MKS był już przemianowany na Komitet Robotniczy, który, jak dowiodły tego dalsze wydarzenia, tego dnia podpisał tylko pierwszą część Porozumienia Dąbrowskiego nazwanego Katowickim od imienia Huty "Katowice". Było to porozumienie w sprawie zakończenia strajku w Hucie "Katowice" i warunków, na jakich to zakończenie następuje, zawarte przez Komitet Robotniczy Huty "Katowice" z Dyrekcją Huty "Katowice". Z niepamiętanych dzisiaj przyczyn porozumienie to ze strony przywództwa strajku podpisało jedynie 2 członków Komitetu:
- Andrzej Rozpłochowski - Przewodniczący
- Aleksander Karpierz - Członek
Podpisał je jednak także Andrzej Grzybowski, który członkiem Komitetu Robotniczego nie był, ale był jego współpracownikiem odpowiedzialnym za merytoryczne porządkowanie otrzymywanych od ludzi kilku tysięcy postulatów. Nie pamiętamy, dlaczego jego podpis widnieje na Porozumieniu. Drugą stronę reprezentował Naczelny Dyrektor Kombinatu Metalurgicznego Huta Katowice, Zbigniew Szałajda. Porozumieniu temu towarzyszył także pisemny uzgodniony i podpisany Tryb Załatwiania Postulatów Załogi.
W nocy z 4/5 września 1980r. samochodem z inicjatywy Komitetu Robotniczego, do Huty "Katowice" do siedziby KR zostaje przywieziony Kazimierz Świtoń. Następnie z woli Komitetu zostaje on ustanowiony jego sekretarzem honorowym, a Komitet, podobnie jak w czasie strajku, przybiera ponownie nazwę struktury międzyzakładowej, czyli MKR.
7 września 1980r. Międzyzakładowy Komitet Robotniczy (na 10 dni przed utworzeniem NSZZ "Solidarność") wydaje na piśmie podpisany przez Przewodniczącego Andrzeja Rozpłochowskiego Apel do Wszystkich Ludzi Pracy w Polsce o wspólne solidarne działanie na rzecz budowy jednego ogólnokrajowego związku zawodowego pod wspólnym przywództwem. Nieznany jest nam podobny dokument MKZ w Gdańsku, MKZ w Szczecinie i MKR w Jastrzębiu.
Jednakże wobec braku odzewu od najbardziej publicznie nagłaśnianego Lecha Wałęsy z Gdańska, 10 września 1980r. MKR powiadamia pisemnie Wojewodę Katowickiego o powstaniu Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego (NSZZ) z siedzibą w Hucie "Katowice". Być może jest to pierwsze tego rodzaju wydarzenie w kraju. Władzą związku jest MKR w składzie:
- Andrzej Rozpłochowski - Przewodniczący
- Jacek Jagiełka - Wiceprzewodniczący
- Bogdan Borkowski - Wiceprzewodniczący
- Kazimierz Świtoń - Sekretarz
- Jan Górny - Członek
- Wiesław Tatko - Członek
- Zbigniew Kupisiewicz - Członek
- Aleksander Karpierz - Członek
- Ryszard Wojtusik - Członek
Następnego dnia 11 września 1980r. MKR w Hucie "Katowice" w Dąbrowie Górniczej podpisuje z Komisją Rządową drugi etap Porozumienia Dąbrowskiego nazwanego Katowickim, dotyczący gwarancji realizacji porozumienia zawartego przez MKS w Gdańsku z Komisją Rządową 31 sierpnia 1980r. Dopiero główne postulaty tego porozumienia dały formalno-prawne podstawy do tworzenia jednego ogólnopolskiego NSZZ w całym kraju pod wspólnym kierownictwem.
Sygnatariuszami niniejszego porozumienia w imieniu MKR są:
- Andrzej Rozpłochowski - Przewodniczący
- Jacek Jagiełka - Wiceprzewodniczący
- Bogdan Borkowski - Wiceprzewodniczący
- Kazimierz Świtoń - Sekretarz
- Aleksander Karpierz - Członek
- Zbigniew Kupisiewicz - Członek
- Wiesław Tatko - Członek
Z niepamiętanych powodów na porozumieniu tym nie ma podpisów 2 członków MKR: Jana Górnego oraz Ryszarda Wojtusika.
Sygnatariuszami ze strony Komisji Rządowej są:
- Franciszek Kaim - Przewodniczący Komisji Rządowej, Minister Hutnictwa
- Kazimierz Sąda - Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Hutnictwa, Naczelny Dyrektor ZHŻiSt.
- Zbigniew Szałajda - Naczelny Dyrektor Kombinatu Metalurgicznego Huta Katowice
- Eugeniusz Pustówka - Naczelny Dyrektor Kombinatu Huta im. Lenina
- Antoni Seta - Przewodniczący ZG ZZH
- Franciszek Grzesiek - Generalny Dyrektor Zjednoczenia Metali Nieżelaznych
- Michał Stepaniak - Dyrektor Departamentu Pracy i Płac w MH
Nie mając jednak pojęcia, kiedy do utworzenia ogólnokrajowego związku dojdzie, 16 września 1980r. MKR NSZZ z tymczasową siedzibą w Hucie "Katowice" zgodnie z treścią zawartego przez siebie 11 września porozumienia, złożył wymagane dokumenty do rejestracji w Sądzie Wojewódzkim w Warszawie jako pierwszy NSZZ w Polsce, zrzeszający kilkadziesiąt zakładów pracy, w tym wiele kluczowych.
Jednakże jeszcze tego samego dnia goszcząca w Sądzie w Warszawie delegacja MKR w składzie:
- Andrzej Rozpłochowski - Przewodniczący
- Kazimierz Świtoń - Sekretarz
w towarzystwie pełnomocnika prawnego MKR, mecenasa Piotra Andrzejewskiego otrzymała informację, że nazajutrz 17 września 1980r. w siedzibie MKZ w Gdańsku nieoczekiwanie zwołane jest pilne spotkanie wszystkich zainteresowanych nowym ruchem związkowym z terenu całego kraju. Prosto więc z Warszawy delegacja MKR udała się do Gdańska.
Andrzej Rozpłochowski uważa, że spotkanie to zwołano, aby nie dopuścić do przejęcia inicjatywy ogólnokrajowej w tworzeniu nowego związku przez nie mający agenturalnego przywódcy MKZ już utworzonego NSZZ z siedzibą w Hucie "Katowice". Władzom PRL chodziło o to, aby ta inicjatywa należała do MKZ w Gdańsku, któremu przewodniczył b. TW SB ps. "Bolek", Lech Wałęsa.
17 września 1980r. na zwołane przez MKZ Gdańsk ogólnokrajowe spotkanie zainteresowanych przybyło kilkudziesięciu przedstawicieli różnych środowisk, którzy po trwających połowę dnia burzliwych obradach postanowili utworzyć jeden ogólnokrajowy NSZZ z siedzibą w Gdańsku, któremu nadaje się nazwę "Solidarność". Na początku spotkania największym przeciwnikiem powołania ogólnokrajowego związku byli przedstawiciele MKZ Gdańsk, a wśród nich najbardziej Lech Wałęsa. Nadto również niektórzy gromadzący się przy nich tzw. doradcy. Za utworzeniem związku ogólnokrajowego była delegacja MKR NSZZ z siedzibą w Hucie "Katowice" i większość przybyłych z różnych miejsc kraju gości. Wśród doradców zdecydowane stanowisko "za" prezentował zwłaszcza mecenas Jan Olszewski.
Po powrocie delegacji MKR do Dąbrowy Górniczej, w krótkim czasie zwołane zostało zebranie ogólne przedstawicieli zrzeszonych w MKR struktur NSZZ z siedzibą w Hucie "Katowice", na którym zdecydowano, czy zebrani zatwierdzają stanowisko delegacji MKR w Gdańsku o przystąpieniu do NSZZ "Solidarność" i tym samym wycofanie swojej rejestracji w sądzie, czy też działalność związkową chcą kontynuować w ramach NSZZ z siedzibą w Hucie? Zdecydowana większość zgromadzonych wybrała pierwsze rozwiązanie i w ten sposób MKR NSZZ z siedzibą w Hucie "Katowice" stał się MKZ NSZZ "Solidarność" z późniejszą siedzibą w Katowicach przy ul. Stalmacha 17.
Zanim Zarząd MKZ przeniósł się z terenu Huty do uzyskanej siedziby w Katowicach, jego członkiem przestał być członek PZPR, Wiesław Tatko. Taka była wola reszty Zarządu, bo z tym partyjnym Tatko nie dało się wspólnie realizować zdecydowanie antykomunistycznej linii MKZ. Tatko był jednak dalej w redakcji biuletynu "Wolny Związkowiec".
23 września 1980r. na terenie Huty "Katowice" doszło do negocjacji MKZ z Komisją Rządową z powodu wielu dotąd niepodjętych postulatów pracowniczych w czterech ważnych branżach gospodarki: branży hutniczej, energetycznej, budowlanej i transportowo-sprzętowej, a piątym obszarem postulatów była problematyka ogólnokrajowa i społeczna. Jednak do podpisania porozumienia nie doszło, gdyż Przewodniczący Komisji Rządowej Minister Hutnictwa Franciszek Kaim stwierdził, że nie ma kompetencji dla rozpatrywania zgłaszanych postulatów. W związku z tym MKZ przerwał jałowe rozmowy i zażądał przybycia kompetentnej komisji pod przewodnictwem Wicepremiera Aleksandra Kopcia. Czekano na nią kolejny miesiąc czasu.
W dniach 22/23 października 1980r. MKZ prowadził na terenie Huty "Katowice" negocjacje z Komisją Rządową pod przewodnictwem Wicepremiera A. Kopcia i nad ranem 23 października nastąpiło podpisanie czwartej tury Porozumienia Dąbrowskiego nazwanego Katowickim. Integralną częścią tego porozumienia jest też pięć załączników, z których każdy jest poświęcony grupie postulatów przedstawionych bez powodzenia Komisji Rządowej miesiąc wcześniej. Tak więc tylko to porozumienie jest najbardziej obszernym z wówczas zawieranych porozumień w Polsce, a jego sygnatariuszami ze strony MKZ są:
- Andrzej Rozpłochowski - Przewodniczący
- Jacek Jagiełka - IWiceprzewodniczący
- Bogdan Borkowski - II Wiceprzewodniczący
- Ryszard Wojtusik - Członek
- Janusz (Jan) Górny - Członek
Nie pamiętam, dlaczego porozumienia tego nie sygnowało 3 członków Zarządu MKZ: Kazimierz Świtoń, Zbigniew Kupisiewicz i Aleksander Karpierz.
Sygnatariuszami strony rządowej są:
- Zbigniew Szałajda - Minister Hutnictwa
- Edward Barszcz - Minister Budownictwa i PMB
- Kazimierz Sąda - Podsekretarz Stanu w MH, Naczelny Dyrektor ZHŻ i St.
- Janusz Obodowski - Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Pracy, Płacy i Spraw Socjalnych
- Zdzisław Grela - Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Budownictwa i PMB
- Andrzej Wyrzykowski - Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Energetyki i Energii Atomowej
- Mirosław Baranowski - Sekretarz KW PZPR w Katowicach
- Tadeusz Wnuk - Wicewojewoda Katowicki
- Franciszek Grzesiek - Naczelny Dyrektor Zjednoczenia Metalurgicznego - Huta Katowice
- Stanisław Bednarczyk - Naczelny Dyrektor Kombinatu Metalurgicznego Huta Katowice
I jako główny akceptujący - Aleksander Kopeć - Wiceprezes Rady Ministrów
W związku z przeniesieniem MKZ do siedziby w Katowicach, z członkostwa w Zarządzie MKZ zrezygnowali deklarując chęć dalszej działalności na poziomie zakładowym w Hucie "Katowice": Zbigniew Kupisiewicz i Aleksander Karpierz, a w późniejszym czasie to samo tylko w sposób skandaliczny, zrobił Wiceprzewodniczący Bogdan Borkowski, też członek PZPR. W jego miejsce funkcję drugiego Wiceprzewodniczącego objął Jan Górny. Zaistniałe zmiany nie osłabiły operatywności działania Zarządu MKZ, ponieważ w miejsce Zbigniewa Kupisiewicza i Aleksandra Karpierza członkami Zarządu MKZ zostali upoważnieni przedstawiciele branży budowlanej:
- Jan Cegielski
- Joachim Bartosz
Bolesną jednak stratą dla MKZ była rezygnacja z jego Zarządu Zbigniewa Kupisiewicza. Był on bowiem redaktorem naczelnym biuletynu MKZ "Wolny Związkowiec". Z chwilą jego pozostania w Hucie "Katowice", w Hucie pozostała też redakcja biuletynu. W ten sposób pismo z biuletynu MKZ stało się biuletynem Komisji Zakładowej NSZZ "Solidarność" Huty "Katowice", gdyż Zarząd MKZ nie chciał iść na bratobójczą wojnę. W ten sposób utracił jednak swój organ prasowy, coraz bardziej znany w regionie i w kraju, a nawet poza jego granicami. MKZ uruchamiał kilka pism, z czego jednak merytorycznie i w dłuższej perspektywie nic dobrego nie wychodziło. Dopiero udało się z pismem "Wiadomości Katowickie", które jako pismo codzienne stworzył i prowadził jego redaktor naczelny Andrzej Czuma, zaproszony do MKZ z Warszawy działacz przedsierpniowej opozycji z ROPCziO. Wczesną wiosną 1981r. doszło do poszerzenia składu osobowego Zarządu MKZ do 14 osób, który od tamtej chwili wyglądał następująco:
- Andrzej Rozpłochowski - Przewodniczący
- Jacek Jagiełka - Wiceprzewodniczący
- Jan Górny - Wiceprzewodniczący
- Ryszard Wojtusik - Członek Prezydium
- Marek Gabryś - Członek Prezydium
- Eugeniusz Karasiński - Członek Prezydium
- Bogdan Hadyna - Członek Prezydium
- Jan Cegielski - Członek
- Teresa Baranowska - Członek
- Marian Barczyk - Członek
- Janina Chmielowska - Członek
- Andrzej Czechak - Członek
- Józef Jęcz - Członek
- Bogdan Krakowski - Członek
W czterech głównych ośrodkach strajkowych w kraju, czyli w Gdańsku, Szczecinie, Jastrzębiu i Dąbrowie Górniczej strajkujący w roku 1980 podpisali z Komisjami Rządowymi sierpniowo-wrześniowe porozumienia społeczne.
Jednak tylko w Dąbrowie Górniczej porozumienie zawierane w Hucie "Katowice" od początku było przez władze sabotowane, przez celowe dzielenie porozumienia ze strajkującymi na cztery osobne etapy, ciągnące się w okresie od 4 września do 23 października 1980r.
Andrzej Rozpłochowski uważa, że główną tego przyczyną stał się fakt, że komunistyczna dyktatura PRL w Hucie "Katowice" utraciła swojego człowieka na stanowisku przywódcy strajku. W związku z tym robiła wszystko, aby znaczenie tego ośrodka strajkowego i jego porozumienia było jak najmniejsze. Propaganda PRL narzuciła mu nawet mylącą nazwę Porozumienia Katowickiego, czego negatywne skutki są widoczne zwłaszcza dziś po upływie wielu lat. Niezorientowani ludzie młodzi i średnie pokolenie myśli, że Porozumienie Katowickie zawarto w Katowicach, a nie kojarzą z nim Dąbrowy Górniczej, bo Porozumienie Gdańskie zawarto w Gdańsku, Szczecińskie w Szczecinie i Jastrzębskie w Jastrzębiu.
Dlatego Andrzej Rozpłochowski również uważa, że dopóki żyją uczestnicy historycznych wydarzeń Sierpnia 80. w Hucie "Katowice", NALEŻY PROWADZIĆ NIEUGIĘTE STARANIA, ABY ZAWARTE W HUCIE POROZUMIENIE NAZYWAŁO SIĘ POROZUMIENIE DĄBROWSKIE. Długofalowe dobro tej zmiany jest ważniejsze od doraźnie związanych z tym problemów. Za 20 lat nikt już nie będzie miał z tym żadnych kłopotów, a w annałach polskiej historii ujednolicone znaczenie w nazwie będą miały wszystkie cztery porozumienia, a nie jak dotąd tylko trzy.
Opracował: Andrzej Rozpłochowski 6 czerwca 2020 r.